Warto zobaczyć

Rynek i okolice.

 Brzeziński rynek (Obecnie Plac Jana Pawł II):  ma założenie średniowieczne; z jego narożników od początku XVI w. wychodziły główne ulice. W centrum placu pomnik „Bohaterom 1939 – 1945” z czterema płaskorzeźbami i pomnik Jana Pawła II.  Od ul. S. Staszica i dalej wzdłuż Mickiewicza, Sienkiewicza, Reformackiej i św. Anny neorenesansowe kamieniczki z końca XIX w., wybudowane na potrzeby naszego „miasta krawców” sprzed obu wojen światowych. W kamienicy placu pod nr 12  był ratusz miejski w latach ok. 1900 – 1935 z zegarem na szczycie.

 Ulica B. Joselewicza (dawniej Żydowska): od poł. XVI w. do 1942 r. była centrum życia społeczno – religijnego Żydów. Na pierwszym piętrze narożnej kamienicy mieszkał rabin, dalej zachowała się szkoła (cheder) zamieniona na garaż (opuszczony). Pozostało miejsce po lewej stronie ulicy (za magazynem) synagodze z lat 1893 – 1940 spalonej przez Niemców. Na kamienicy tablica granitowa upamiętniająca wymordowanie 6000 Żydów brzezińskich. 

 Kościół barokowy św. Ducha:  wystawił go w 1750 r. właściciel Brzezin Józef Lasocki. Podczas okupacji był garażem hitlerowskiej OSP. W nawie zachowana tablica z końca XVIII w. upamiętniająca rodzinę Lasockich. Od północnej strony ukryte pod ziemią fundamenty zamku Lasockich (przebadane w 1978 r.) istniejącego od XVI w. do „potopu szwedzkiego” w 1655 r. W pobliżu kościoła zabudowa klasztoru Bernardynek, powojenna.

 Najstarsza część miasta

Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (przy trasie na Łódź). Postawiony został w najstarszej części miasta w XIV w., w stylu gotyckim. Świątynia jednonawowa z płaskim stropem zakrywającym sklepienie gotyckie. Mieści najważniejsze zabytki Brzezin, jest jakby muzeum sztuki sakralnej. W kaplicy św. Krzyża (po lewej od wejścia głównego) z 1619 r. mieszczą się zabytkowe nagrobki, dzięki którym Brzeziny zawdzięczają swoją pozycję w polskiej sztuce renesansowej. Na ścianie zachodniej duży nagrobek Urszuli Leżeńskiej wykuty z piaskowca przez Jana Michałowicza z Urzędowa w latach ok. 1563 – 1568. Na przeciwległej ścianie wmurowane dwie płyty nagrobne Lasockich. Pierwsza przedstawia postać właściciela Brzezin Stanisława Lasockiego w stroju rycerskim. Obok podobna płyta jego żony (lub matki) Zofii. Oba zabytki są dłuta rzymianina Bernardina Zanobiego z 1535 r. i należą do wybitniejszych rzeźbionych portretów epoki. W nawie głównej ołtarz barokowy, złocony z 1700 r. oraz organy z 1654 r.

W kaplicy renesansowej (nazywanej Lasockich) z kopułą, ołtarz późnorenesansowy z przełomu XVI i XVII w. z rzeźbami patronów Polski: św. Wojciechem i św. Stanisławem. W górnej niszy ulokowano rzeźby – grupę Chrystusa w Ogrójcu, późnogotyckie z ok. 1500 r. Kaplica przykryta jest kopułą renesansową z latarnią, ponoć wzorowaną na Zygmuntowskiej. Pomieszczeniem przejściowym do niej jest kaplica późnogotycka, z I poł. XVI w. z dawnym ożebrowaniem. Z niej prowadzą drzwi do kaplicy podziemnej (krypty) – mauzoleum rodowego Lasockich. Tu mieszczą się dwa murowane skrzyniowe sarkofagi pierwszych właścicieli Brzezin (1462 – 1600 r.). Nad grobowcami są kamienne medaliony z ich portretami w wieńcach laurowych i tytułami. Krypta pochodzi z ok. 1600 r., a podobną możemy zobaczyć dopiero w warszawskiej katedrze św. Jana. Plebania w stylu klasycystycznym z 1890 r. Na ogrodzeniu przy plebanii  dwie tablice granitowe poświęcone A.F. Modrzewskiemu, proboszczowi brzezińskiemu 1540 – 1558.

Park miejski.

Powstał wzdłuż ul. Piłsudskiego po 1945 r. , w tym miejscu w XVIII i XIX w. istniał ogród angielski Lasockich. Staw miejski polodowcowy sprzed ok. 10 000 lat z romantyczną wysepka zapewne usypaną. Nad brzegiem studzienka św. Jana Nepomucena patrona wód. Obok do 1722 r. stał klasztorek sióstr. To do niego prowadził owiany legendą korytarz podziemny z fary.

 Pałacyk neoromantyczny z 1903 r. (ul. Piłsudskiego 49)

 W zbudowanym w stylu angielskich pałacyków myśliwskich (neogotyk) od 1981 r. mieści się główna siedziba muzeum. Obejmuje ono także zabytkową willę w podwórku z 1900 r. Muzeum specjalizuje się w dawnym, głośnym krawiectwie „miasta krawców” w latach ok. 1900 – 1939. Eksponuje bogate zbiory maszyn odzieżowych, żelazek, zrekonstruowany warsztat krawiecki. Są ekspozycje poświęcone najdawniejszej historii miasta, izba ludowa , salonik mieszczański i wystawy czasowe.

 Na frontonie zabytkowego pałacyku tablice pamiątkowe: pisarki Marii Buyno – Arctowej i Zbigniewa Zamachowskiego urodzonych w tym miejscu. Przy ulicy blisko 300 letnia lipa, najpotężniejsze drzewo w mieście.

 Kościół modrzewiowy św. Anny przy placu o tej samej nazwie.

Najdawniejszy drewniany kościółek w tym miejscu istniał zapewne w XV w. Na początku XVI w. prowadziła do niego od głównego rynku (dziś pl. Jedności) nowo założona ulica Nowa albo Zielona, czyli obecna św. Anny. Przez stulecia przy kościółku był rynek, zwany św. Anny. Tędy prowadził ważny szlak handlowy z Wielkopolski i Kujaw do Piotrkowa i Krakowa. W 1616 r. wojewoda podlaski Stanisław Warszycki ufundował murowaną kaplicę, wymienioną w opisie podróżnika z Inflant Ulryka Werduma w 1671 r.: „Jest to ładne miasteczko  z farą, bernardyńskim (powinno być: franciszkańskim) kościołem, kaplicą św. Anny i szpitalem św. Ducha.”

W 1719 r. mieszczanin brzeziński Stanisław Bujakiewicz ufundował dzisiejszy kościółek modrzewiowy, po części przebudowując stary z zachowaniem fragmentu murowanej kaplicy widocznej od ściany wschodniej. Tam  długo we wnęce stała figurka drewniana św. Weroniki, zapewne część grupy Chrystusa. Obecny kościółek jest konstrukcji zrębowej oszalowany w 18 61 r. i ponad 20 lat temu . Świątynia zwrócona jest prezbiterium (częścią z ołtarzem) na południe. Wewnątrz posiada płaski sufit drewniany z belką tęczową zapewne z dawnego kościółka, z trzema nieczytelnymi inskrypcjami. Ołtarz główny wystawiono w I poł. XVII w. z obrazem św. Trójcy, później silnie przemalowanym. Ołtarz boczny pochodzi z początku XVII w. z obrazem św. Walentego, również przemalowanym. Zachowała się kropielnica gotycka z wyrytymi na niej: krzyżem oraz łukiem i strzałą. Pochodzi stąd wspomniana nieduża  rzeźba drewniana św. Weroniki z chustą przy twarzy, o charakterze ludowym z XVIII w. Obecnie trwają w kościele prace renowacyjne..

Oprac. Muzeum Regionalne w Brzezinach